Geschiedenis voor morgen

Roman Krznaric

Krznaric [lees: kriz-NAR-ik] is een man met een missie. Een gedreven ‘Obama-adept’, een wetenschapper met een sterke boodschap: z'n boek ademt het ‘yes we can’-motto. Dit komt het sterkst tot uiting in het hoofdstuk over het herstellen van het vertrouwen van de democratie. Wanneer hij schrijft over burgerparticipatie, belicht hij graag zijn eigen rol en gaat volledig op in zijn eigen, verantwoorde keuzes. Alle hoofdstuktitels bevatten een boodschap, gaande van 'consuminderen', 'water voor iedereen' tot 'de ineenstorting van de beschaving afwenden'. Krznaric wil verandering en profileert zich als wegwijzer.

Een boek gaat in feite over de kracht van het historische denken. Dat denken is, volgens Oxford-onderzoeker Krznaric, een tegengif tegen de tirannie van het nu. Het bestrijdt het ecomodernisme; de gebruikelijke vooruitgangsnarratief, die ons voorhoudt dat de redding uit de hoek van toekomstige technologieën komt. Krznaric vindt dat er een dringende behoefte is om achterom te kijken, om ons te helpen een weg te kiezen: niet door de toekomst te voorspellen, maar door onze verbeelding vrije baan te geven. Hij wil enerzijds waarschuwen voor wat eerder fout liep en reikt anderzijds positieve voorbeelden aan. Inhoudelijk is het voor Krznaric eenvoudig: ga uit van het buitengewone vermogen van de mens om samen te werken, elkaar te helpen en collectief te handelen. Voor hem is het tijd voor een renaissance van de intermenselijke relatie.

Een reis door het verleden bevat in ieder geval geen definitieve lessen noch formules voor de toekomst. Maar, aan inspiratie geen gebrek. Maatschappelijke veranderingen hebben baat bij de ‘radicale flank’, stelt hij. Net zoals bij voetbal ‘diep gaan over de flanken’ ruimte creëert in de spits, speelden de slavenopstand(en) een kritieke rol bij de afschaffing van de slavernij. Dat samenwerking voordelen biedt, vindt hij terug in het Cordoba van het islamitische koninkrijk Al-Andalus, waar etnische afkomst van geen tel was bij het kiezen van het bestuur. Duurzaamheid en circulaire economie waren reeds vuistregels in het pre-industriële Edo, het actuele Tokio, waar afval gewoonweg niet bestond.

https://www.uitgeverijtenhave.nl/boek/geschiedenis-voor-morgen/#:~:text=Inspiratie%20uit%20het%20verleden%20voor%20de%20toekomst&text=De%20ineenstorting%20van%20welvaartsstaten%2C%20supercyclonen,weg%20banen%20door%20dit%20alles%3F

Verschenen op de site van BBL op 4 april 2025 https://www.bondbeterleefmilieu.be/artikel/groene-geschiedenis

Energie, emigratie en ecologie, (on)zin van wereldgeschiedenis

Robrecht Declercq en Hanne Cottyn

Eén van de lastige klussen in elke opleiding is zonder twijfel “groepswerk”. Eigen verwachtingen, de groepsdynamiek en uiteraard ook de verwachtingen van de beoordelaars afstemmen: niet eenvoudig. Met het boek Energie, emigratie en ecologie tonen dertien academici hoe je dat kan aanpakken: gebruik de inhoud als bindmiddel. Het boek bevat negen hoofdstukken, één over wat “wereldgeschiedenis” is, en acht hoofdstukken over telkens één onderwerp. Je kan de negen hoofdstukken ook los van elkaar lezen, maar het loont om toch eerst het kaderhoofdstuk te lezen, al was het maar omwille van de mooie subtitel ‘(on)zin van wereldgeschiedenis’. Nooit verkeerd om ook je eigen onderzoek in vraag te stellen.

Eric Vanhaute, historicus en emeritus hoogleraar aan de Universiteit Gent, hield een twintigtal jaar geleden het eerste college Wereldgeschiedenis aan de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte van de UGent, waarover hij tien jaar geleden een boek publiceerde. Wereldgeschiedenis is meer dan een atlas, een wereldbol en een handboek geschiedenis. “Wereldgeschiedenis is zowel de geschiedenis van de wereld in haar totaliteit als op de lange termijn, maar biedt ook een perspectief op historische en maatschappelijke evoluties, die alleen maar in een ruimer verband kunnen begrepen worden, door invloeden en ontwikkelingen van buitenaf.” En dan valt natuurlijk snel het woord ‘globalisering’. Merkwaardig, eenzelfde kijk op de wereld wordt vandaag anders in de markt gezet. De titel vertelt wat potentiële lezers verwachten, en dat is duidelijk meer dan het woord ‘wereldgeschiedenis’.

Het boek biedt een kader waarin het geheel wordt geduid en een toekomstperspectief wordt aangereikt langs vijf krachtlijnen: wereldgeschiedenis legt verbanden, verlegt grenzen, plaatst de mens in de natuur, verbeeldt de wereld en gaat over jou en mij. Daarna volgen enkele boeiende concrete verhalen waarbij vooral wordt ingezoomd op de mechanismen. Waarom werd de runderteelt geen succes op Madagascar? Wat is de relatie tussen de vele landbouwgronden van de stad Gent en het waterprobleem in Bogota? Wist je dat een vulkaanuitbarsting in Indonesië niet alleen de voedselvoorziening wereldwijd kan verstoren, maar dat het ook kan leiden tot een uitroeiing van de Vlaamse mussen, en zo de mussenfeesten en -gilden op de kop zet? Markante verhalen, waarbij niet zelden de armen de pineut waren. Lezen dus. 

https://ertsberg.be/boek/energie-emigratie-en-ecologie/

Verschenen op de site van BBL op 4 april 2025 https://www.bondbeterleefmilieu.be/artikel/groene-geschiedenis

Groene geschiedenis

 “Wie niet weet wat er gebeurd is voor hij geboren werd, blijft voor altijd kind.” Het is een citaat op naam van Cicero, maar gaat 2 millennia later nog steeds op. Twee boeken leren ons via het verleden in de toekomst kijken. Roman Krznaric focust op het terugblikken, Robrecht Declercq en Hanne Cottyn kijken vooral rond zich heen. Dit ontlokt in beide gevallen diverse gedachten, die inhoudelijk vaak parallel lopen, maar de opbouw, aanpak en toonaard ervan zijn helemaal verschillend. Academici die op een boeiende wijze geschiedenis brengen: zo kan het ook.

 

Roman Krznaric, Geschiedenis voor morgen

Krznaric [lees: kriz-NAR-ik] is een man met een missie. Een gedreven ‘Obama-adept’, een wetenschapper met een sterke boodschap: z'n boek ademt het ‘yes we can’-motto. Dit komt het sterkst tot uiting in het hoofdstuk over het herstellen van het vertrouwen van de democratie. Wanneer hij schrijft over burgerparticipatie, belicht hij graag zijn eigen rol en gaat volledig op in zijn eigen, verantwoorde keuzes. Alle hoofdstuktitels bevatten een boodschap, gaande van 'consuminderen', 'water voor iedereen' tot 'de ineenstorting van de beschaving afwenden'. Krznaric wil verandering en profileert zich als wegwijzer.

Een boek gaat in feite over de kracht van het historische denken. Dat denken is, volgens Oxford-onderzoeker Krznaric, een tegengif tegen de tirannie van het nu. Het bestrijdt het ecomodernisme; de gebruikelijke vooruitgangsnarratief, die ons voorhoudt dat de redding uit de hoek van toekomstige technologieën komt. Krznaric vindt dat er een dringende behoefte is om achterom te kijken, om ons te helpen een weg te kiezen: niet door de toekomst te voorspellen, maar door onze verbeelding vrije baan te geven. Hij wil enerzijds waarschuwen voor wat eerder fout liep en reikt anderzijds positieve voorbeelden aan. Inhoudelijk is het voor Krznaric eenvoudig: ga uit van het buitengewone vermogen van de mens om samen te werken, elkaar te helpen en collectief te handelen. Voor hem is het tijd voor een renaissance van de intermenselijke relatie.

Een reis door het verleden bevat in ieder geval geen definitieve lessen noch formules voor de toekomst. Maar, aan inspiratie geen gebrek. Maatschappelijke veranderingen hebben baat bij de ‘radicale flank’, stelt hij. Net zoals bij voetbal ‘diep gaan over de flanken’ ruimte creëert in de spits, speelden de slavenopstand(en) een kritieke rol bij de afschaffing van de slavernij. Dat samenwerking voordelen biedt, vindt hij terug in het Cordoba van het islamitische koninkrijk Al-Andalus, waar etnische afkomst van geen tel was bij het kiezen van het bestuur. Duurzaamheid en circulaire economie waren reeds vuistregels in het pre-industriële Edo, het actuele Tokio, waar afval gewoonweg niet bestond.

https://www.uitgeverijtenhave.nl/boek/geschiedenis-voor-morgen/#:~:text=Inspiratie%20uit%20het%20verleden%20voor%20de%20toekomst&text=De%20ineenstorting%20van%20welvaartsstaten%2C%20supercyclonen,weg%20banen%20door%20dit%20alles%3F

 

Robrecht Declercq en Hanne Cottyn, Energie, emigratie en ecologie, (on)zin van wereldgeschiedenis

Eén van de lastige klussen in elke opleiding is zonder twijfel “groepswerk”. Eigen verwachtingen, de groepsdynamiek en uiteraard ook de verwachtingen van de beoordelaars afstemmen: niet eenvoudig. Met het boek Energie, emigratie en ecologie tonen dertien academici hoe je dat kan aanpakken: gebruik de inhoud als bindmiddel. Het boek bevat negen hoofdstukken, één over wat “wereldgeschiedenis” is, en acht hoofdstukken over telkens één onderwerp. Je kan de negen hoofdstukken ook los van elkaar lezen, maar het loont om toch eerst het kaderhoofdstuk te lezen, al was het maar omwille van de mooie subtitel ‘(on)zin van wereldgeschiedenis’. Nooit verkeerd om ook je eigen onderzoek in vraag te stellen.

Eric Vanhaute, historicus en emeritus hoogleraar aan de Universiteit Gent, hield een twintigtal jaar geleden het eerste college Wereldgeschiedenis aan de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte van de UGent, waarover hij tien jaar geleden een boek publiceerde. Wereldgeschiedenis is meer dan een atlas, een wereldbol en een handboek geschiedenis. “Wereldgeschiedenis is zowel de geschiedenis van de wereld in haar totaliteit als op de lange termijn, maar biedt ook een perspectief op historische en maatschappelijke evoluties, die alleen maar in een ruimer verband kunnen begrepen worden, door invloeden en ontwikkelingen van buitenaf.” En dan valt natuurlijk snel het woord ‘globalisering’. Merkwaardig, eenzelfde kijk op de wereld wordt vandaag anders in de markt gezet. De titel vertelt wat potentiële lezers verwachten, en dat is duidelijk meer dan het woord ‘wereldgeschiedenis’.

Het boek biedt een kader waarin het geheel wordt geduid en een toekomstperspectief wordt aangereikt langs vijf krachtlijnen: wereldgeschiedenis legt verbanden, verlegt grenzen, plaatst de mens in de natuur, verbeeldt de wereld en gaat over jou en mij. Daarna volgen enkele boeiende concrete verhalen waarbij vooral wordt ingezoomd op de mechanismen. Waarom werd de runderteelt geen succes op Madagascar? Wat is de relatie tussen de vele landbouwgronden van de stad Gent en het waterprobleem in Bogota? Wist je dat een vulkaanuitbarsting in Indonesië niet alleen de voedselvoorziening wereldwijd kan verstoren, maar dat het ook kan leiden tot een uitroeiing van de Vlaamse mussen, en zo de mussenfeesten en -gilden op de kop zet? Markante verhalen, waarbij niet zelden de armen de pineut waren. Lezen dus. 

https://ertsberg.be/boek/energie-emigratie-en-ecologie/

Verschenen op de site van BBL op 4 april 2025 https://www.bondbeterleefmilieu.be/artikel/groene-geschiedenis

De wijsheid van eksters

 Herbert Prins

Thuiskomen met de ganzen

Het wegvallen van landbouwsubsidies is een zegen voor veel wilde dieren, waaronder de kleine trap en de dwergarend. De natuur triomfeert, de mens betaalt de tol.

 De ekster werd zopas uitgeroepen tot vogel van het jaar. Over deze vogels schrijft Herbert Prins dat ze “overal waar ze leven, precies het juiste doen. Zij weten dat, maar het is aan ons om te achterhalen wat nou precies het juiste is”. Schreef Prins met z'n zoektocht dan ook het boek van het jaar?

“Wie veel reist, heeft veel te vertellen”: zo vat Herbert Prins het terecht samen. Prins is een professor op ‘rust’. Hij was als ecoloog en natuurhistoricus verbonden aan de Universiteit van Wageningen, maar verkoos ‘zijn’ ganzen te volgen, wel een kwart miljoen kilometer ver. Tenten, sneeuw, ijs, kampvuren, bewapende begeleiders: niets was hem te veel. Hij reisde zo veelal voor het plezier; de verbreding en verdieping van zijn kennis noemt hij ‘een aardige bijkomstigheid’. In de inleiding neemt hij de lezer mee naar Masailand en Sukumaland, waar opgroeien twee fases doormaakt. Eerst is er de puberteit, waarin jongeren een lichaam krijgen dat lijkt op dat van een volwassene, zonder dat ze dat al zijn. Ze slapen nog, en ‘ontwaken’ pas later als volwassene. Die kent de redelijkheid, kan oordelen en is alert voor vele zaken. Herbert Prins is al lang ontwaakt.

Hij houdt niet van hokjesdenken, maar van verbindingen. In navolging van de geschiedkundige Fernand Braudel zoekt hij ‘historisch diepgaande patronen’, die hem soms tot ongewone perspectieven leiden. “Menselijke geschiedenis is voor ganzen,” schrijft hij, “minder dan lichtelijk belangwekkend en ongetwijfeld belachelijk. Maar de handelingen van al die mensen samen heeft een enorme impact op hen.” Daarna volgt een verhaal dat klimaatverandering aaneenrijgt met landbouwsubsidies, jachtinspanningen, politieke invloed en nog veel meer. Als ecoloog kijkt hij graag terug in de tijd — desnoods via de archeologie, met veel aandacht voor oorlogen en vergane dynastieën — en rond zich heen, waarbij geografie en politiek noodgedwongen in elkaar voortvloeien. Gewapend met spade en verrekijker bemerkt hij: “Hier, in het instortende deel van Europa, is het wegvallen van landbouwsubsidies dus een zegen voor veel wilde dieren, waaronder de kleine trap en de dwergarend. De natuur triomfeert, terwijl de mens de tol betaalt. Dit klinkt wellicht poëtisch in een salon in Brussel of Amsterdam, terwijl je nipt aan een glas gekoelde Chardonnay. De realiteit grijpt me naar de keel wanneer ik hier  op de verwilderende voormalige graanvelden geconfronteerd wordt met de desastreuze gevolgen die deze overgang brengt voor degenen die vermalen worden door de geschiedenis.”

Hij neemt je voortdurend op sleeptouw. Je leest over volkeren zoals de Nenetsen en Khazaren, de Seltsjoeken en de Wolga-Kozakken, over plekken als Kalmukkië en Astrachan, over figuren als Kropotkin en Poesjkin. Hij beschrijft Russische dronkaards die bij stevige vrieskou uit de trein worden geschopt, presidenten die schaakles op school verplichten, hoe je eikelbrood bakt en hoe je kruiskoppelingen verwisselt bij een vastgereden voertuig. Hij wijdt uit over de auerhoen en introduceert een hoop prikkelend wetenschappelijk onderzoek — wist je dat de gaai tot 6000 verstopplaatsen voor eikels onthoudt? Of dat ecologen tergend trage natuurlijke evoluties observeren door biotopen in verschillende ontwikkelingsstadia tegelijkertijd op te volgen?

Als fanatieke reiziger staat hij graag stil bij het begrip ‘thuis’, een plaats die voortdurend aan veranderingen onderhevig is. Tijdens zijn reizen speurt hij vooral naar grenzen, zowel voor mensen als voor planten en dieren; grenzen die voortdurend veranderen, net als zijn ‘thuis’. Daarom stelt hij dat natuur fungeert als spiegel voor zijn ziel of geest. Zijn dankwoord gaat voornamelijk uit naar de wondere wereld waarin hij geboren is, met al de planten en dieren waarmee we het oppervlak van onze aardbol delen. Bescheidenheid en respect sieren een erudiete mens.

De tekst verscheen op de site van BBL op 3 maart 2025.

https://www.bondbeterleefmilieu.be/artikel/thuiskomen-met-de-ganzen

 

Een vlam Tasmaanse tijgers

 Charlotte Van den Broeck

Charlotte Van den Broeck gebruikt ‘de romantiek van een afwendbare tragedie’ van de thylacine om bredere ideeën uit te werken rond massatoerisme, de opwarming van de aarde, ecologisch verdriet en klimaatrouw. De BBL-rubriek opent dit jaar met een diepe duik in één boek: Een vlam Tasmaanse tijgers, van Charlotte Van den Broeck. Van Australische archieven en 'tiger hunters', over seksistische pelsjagers en inheemse aboriginalvolkeren, tot grotere overpeinzingen over klimaatrouw en genetische manipulatie: ze sleept de lezer moeiteloos en leerrijk mee.

“Eerder vanwege een uit de hand gelopen interesse”. Zo luidde het antwoord van Charlotte Van den Broeck. Ze was in gesprek met twee biologen, op een behoorlijk afgelegen kampeerterrein in Zuid-Tasmanië. Ze dronken een biertje met twee Tasmaanse tijgers op het etiket, met op de achtergrond enkele voertuigen met een Tasmaanse tijger op de nummerplaat. De geschiedenis van de Tasmaanse tijger is een verdrietige getuigenis van de impact die we uitoefenen op de natuur, maar van de gevolgen die verhalen kunnen hebben. Ze wordt hier erg door geraakt, wat ze met de lezer deelt.

Is een bergleeuw een leeuw, of, net als de zilverleeuw, gewoon een andere naam voor een poema, een Puma concolor? Wat is een juiste naam en wat is een juiste vertaling? Is een “Tasmaanse tijger” überhaupt een tijger? In het Nederlands wordt deze benaming veel meer gebruikt dan “thylacine”, hoewel dat de wetenschappelijke voorkeur geniet. Men vindt ook tijgerwolf, hyenatijger, vampiertijger, wolfskophond, bulldogtijger en zebratijger terug. Er circuleren bovendien nog tal van verkeerde fonetische overnames van het palawa kani-woord voor de Tasmaanse tijger: ‘kaparunina’. Taal kan rijk zijn. Tasmaanse Aboriginalvolkeren leefden gedurende duizenden jaren samen met het dier, zowel dagelijks als spiritueel. Het speelde een belangrijke rol in hun culturele identiteit en leeft verder in verhalen en liederen.

Charlotte neemt je over de hele wereld op sleeptouw, naar archieven, musea en zelfs een veilinghuis; ze belandt tussen vergeelde foto’s, kranten en samen te puzzelen skeletresten in schoendozen. Ze praat met journalisten en wetenschappers, maar ook met de bezieler van de de Thylacine Awareness Group of Australia, een online gemeenschap van ‘tiger hunters’. TAGOA verzamelt alle informatie over de thylacine en legt zich toe op vermeende waarnemingen. “Verhalen stoppen niet en mensen houden nooit op … het denkbeeldige is echt en het echte is fake news,” zegt een expert, wat jammer genoeg bijzonder actueel klinkt. Ze deelt ervaringen en weetjes, belandt in dromen van herintroductie via het klonen van restjes genetisch materiaal. Ze gaat op trektocht in onherbergzame gebieden maar vindt geen thylacine. Uitgestorven.

Ronduit knap is hoe ze de lezer laat meegenieten van de gedachten van die ene deskundige en diezelfde gedachten door de volgende expert minutieus laat doorprikken. Bovendien gebruikt ze het verhaal van het uitsterven (‘de romantiek van een afwendbare tragedie’) van de thylacine om bredere ideeën uit te werken rond massatoerisme, de evolutietheorie, de opwarming van de aarde, het klonen van dieren met enkel overgebleven restjes, de herintroductie van soorten, biodiversiteit; kortom, het hele verhaal, inclusief zaken als ecologisch verdriet of klimaatrouw. Met tal van voorbeelden doorprikt ze, een jonge, Westerse vrouw, mythes van de kolonisatie en toont met voorbeelden de vaak weinig subtiele mannelijke dominantie. Door voornamelijk mannetjes ten toon te stellen, ontstond een vertekend beeld van de biodiversiteit. Wat vooraf ging was een zoektocht naar zo groot mogelijke (en dus vaak mannelijke) intacte schedels, hoewel vele stevig waren toegetakeld door pelsjagers en stropers. Musea werkten actief mee en verleenden wetenschappelijke autoriteit aan een ‘seksistisch vertelmodel’.

 

Haar beschrijvingen van de natuur openen telkens prozaïsch, verglijden naar het poëtische, regelmatig gevolgd door een psychologische overweging. “… het zeegezicht is een esthetische bedwelming, alsof je naar een schilderij kijkt in plaats van naar de levende wereld die het afbeeldt, en precies die omweg in het kijken houdt het landschap op afstand, verborgen in haar weergave.” Soms wordt ze heel persoonlijk in de beschrijving van haar zoektocht: niet enkel een herkenbaar stukje over haar grootmoeder in de inleiding, maar ook tijdens trektochten of een eenzame nachtelijke autorit doorheen onherbergzame bossen. Ze gunt je een inkijk in haar ervaring en angst en ze laat je genieten van haar weelderige woordenschat. Woorden zijn haar ‘geliefde bewaardozen’. Een van de vele geïnterviewden stelt de historie op scherp: “Er was een dier. Toen kwamen de Europeanen en we raakten het kwijt. Zo eindigt helaas het verhaal.”

 

https://singeluitgeverijen.nl/de-arbeiderspers/boek/een-vlam-tasmaanse-tijgers/

De tekst verscheen op de site van BBL op 6 februari 2025

https://www.bondbeterleefmilieu.be/artikel/de-tijger-die-er-geen-was

 

Dius

Stefan Hertmans

‘Wat als’, ergens achteraan in het boek (uiteraard). Een boek over vriendschap tussen twee mannen, een doener en een denker, wat jonger en wat ouder, handelend en afwachtend, initiërend en overwegend, en ga zo maar door. Uiteraard is het de universitaire doctor die terugkijkt naar zijn kronkelige en onvoorspelbare levensloop. Voor de twijfelaars, aan het slot geeft Hertmans de alom gekende boodschap: “vriendschap is niet te koop”.

Stefan Hertmans heeft zich intens in het onderwerp verdiept met als resultaat een écht Hertmans-boek: uitbundig en breedvoerig in gedetailleerde beschrijvingen, ditmaal kunst, zowel beeld als muziek, in combinatie met stapels rake beschrijvingen van overwegingen en karakters. Voeg daar nog zijn liefde voor natuur en landschap aan toe (voor de twijfelaars, trek naar Monieux, kijk over de vallei en lees ter plaatse de openingsscène uit ‘De bekeerlinge’) en je hebt vele avonden leesplezier. Weliswaar op de achtergrond blijft het gevoel schemeren dat Hertmans graag, vanop een podium,  zijn voortreffelijke kunde etaleert. ‘Et alors?’

https://www.debezigebij.nl/boek/dius/

Alkibiades

Ilja Leonard Pfeijffer

Ilja, of beter, Ilja Leonard Pfeijffer, een naam waarmee je enkel classicus kan worden. Een bedenking die je wellicht wijselijk beter niet stelt, hoewel, je weet nooit, maar dat kapsel, hoort dat, al of niet betwistbaar, bij de man of het beroep, of is het toch een stijlfiguur? Het antwoord staat in het boek ‘Alkibiades’. ‘Een man gaat naar de kapper’ is een volzin van iets meer dan één pagina. Ilja verkiest weelderigheid.

Als er één ding is dat we best onthouden van het boek, dan is het dat volksgunst en algemeen belang nooit samenvallen. Jammer, er zijn momenteel voorbeelden genoeg om dat te illustreren. De hoofdfiguur in het boek, Alkibiades, vertelt voortdurend dat hij altijd kiest voor het belang van zijn stadstaat Athene. Alkiabes is echter een opportunist in het kwadraat, zwelgt in ijdeltuiterij en zelfverheerlijking en bedriegt voortdurend zijn medestanders. Even tussendoor de vrouw van de aartsvijandige koning ‘bezwangeren’ en het voorstellen alsof je een slachtoffer bent, gedwongen tot de daad. Alkibiades geniet van de limieten van de creativiteit. 

Indrukwekkend is uiteraard het aantal pagina’s, 972, waarvan ruim 150 verwijzingen. Nogmaals, indrukkend. Ofwel schrijft Ilja meer dan 24 uur per dag in zijn ‘moleskineschriftjes’, ofwel heeft er een team aan gewerkt, ofwel is de meester al jaaaaren bezig met de voorbereiding van het boek. De laatste mogelijkheid is de meest voor de hand liggende.

Lezen? Het is een ronduit indrukwekkend boek. Ilja neemt je voortdurend bij het handje opdat je niet verdwaalt tussen de vele feiten. Zijn taal is nu éénmaal een paradijs, dus, het is vele avonden genieten. Kan het korter? Iets, ergens tussen pagina 400 en 500 vertelt hij over veldslag na veldslag na veldslag. Je verdrinkt in de opsommingen, maar, geen nood, Ilja redt je steeds. Twijfel niet, geniet van zijn riante haardos.

https://singeluitgeverijen.nl/de-arbeiderspers/boek/alkibiades-2/