“De menselijke maat” is de vertaalde titel van “A misura
d’uomo”, een boek van Roberto Camurri (2018), een schitterende, en inmiddels
terecht bejubelde, roman. Maar het is ook de originele titel van een boek uit
2006 van Salomon Kroonenberg. Dit jaar werd de negentiende druk gepubliceerd.
“Gisteren was vandaag morgen” is de titel van een boek dat Salomon Kroonenberg
tijdens zijn jeugd “ooit ergens” las, en die hem heel zijn leven achtervolgde.
Tijd is zijn passie.Kroonenberg houdt van langetermijndenken en werd dus niet
toevallig geoloog. Ruim 4,5 miljard jaar geleden ontstond de aarde. En de rest
is geschiedenis.
Hij stoort zich aan velen die vooral naar vandaag kijken, en niet naar morgen
of gisteren. En als geoloog kijkt hij graag ver in de tijd, in beide
richtingen. De korte cycli zoals dag- en nachtcyclus en de seizoenen worden
gestuurd door astronomische processen, waarom dan de lange ijstijdcycli ook
niet? En de processen zijn eenvoudig: de aarde draait om de zon, en de
aardasbaan staat scheef op de omloopbaan. De omloopbaan is niet rond maar
elliptisch, en bovendien maakt de aarde een tolbeweging. Op basis van die
processen berekende de Servische astronoom Milutin Milanković de opeenvolging
van de ijstijden. Later werden zijn berekeningen getoetst aan de hand van onder
meer sedimentlagen in zee en waterlagen in gletsjers. En zijn berekeningen
klopten. Milutin Milanković verdient dan ook alle respect.
Een eng beeld
Kroonenbergs boodschap dat de klimatologen de bal mis slaan, is goed gebracht,
maar ook misleidend. Hij stelt als wetenschapper -terecht- vragen bij
voorspellingen en de houdbaarheid ervan, bij het onvoldoende belichten van de
ijstijdcycli, bij het hanteren van een “menselijke maat” om vast te leggen dat
klimaat gelijk is aan een evolutie over 30 jaar, en ga zo maar door. Die
bedenkingen blijven actueel, maar ook niet meer dan dat. Er is nu eenmaal een
groot verschil tussen vragen stellen, bewust misleiden en onzorgvuldige
besluitvorming.
Als wetenschapper houdt hij enkel rekening met wat juist en onjuist is: een eng
beeld. Hij gaat enkel uit van zekerheden. Beleid is, gelukkig, genoodzaakt ook
rekening te houden met onzekerheden. Als wetenschapper verkiest hij een
volautomatische besluitvorming. Bovendien maakt hij geen onderscheid tussen het
opdelen van de beschikbare kennis over het verleden in vakjes (stroom, golf,
puls), het (volledig) begrijpen van het verleden en het voorspellen van de
toekomst.
Een andere bedenking is dat de beschikbaarheid van gegevens (aantal,
reikwijdte) een belangrijke rol speelt. In de geologie worden de tijdsvakken op
de hoofdlijn korter als de hoeveelheid informatie toeneemt. Is het dan niet
voor de hand liggend dat ook in de nabije toekomst zeer veel gegevens een rol
kunnen spelen? Logischerwijs zijn voorspellingen in de nabije toekomst,
bijvoorbeeld over het klimaat, erg uiteenlopend.
De geologische tijdslijn van Kroonenberg is relevant in de geologie, maar
irrelevant in een maatschappelijke discussie.
De maat van de geoloog, niet van de maatschappij
Kroonenberg heeft veelvuldig zijn standpunt kenbaar gemaakt over de
klimaatverandering. Voor velen vertelde hij graag datgene wat ze wilden lezen
of horen. Telkens bracht hij zijn mooi, maar misleidend verhaal. Zijn
geologische tijdslijn is relevant in de geologie, maar irrelevant in een
maatschappelijke discussie. Op een tijdslijn van bijvoorbeeld 100 000 jaar is
geen enkele ethische afweging relevant.
Het tweede punt wat erg misleidend is, is zijn invalshoek. Als geoloog de aarde
als studie-object gebruiken is één ding, als mens een standpunt innemen in een
maatschappelijke discussie is een ander. En is er nog een ander standpunt dan
het antropocentrische standpunt relevant over klimaatverandering? De planeet is
nu eenmaal niet het onderwerp. Trouwens, volgens de geologen zal die zichzelf
wel redden. De planeet leefbaar houden is een minimale morele standaard. Maar
zelfs die premisse weigert Kroonenberg.
Kortom, een boek van 340 pagina’s waarvan de inleiding en de epiloog
informatief en kritisch voor het klimaatdebat zijn, maar niet actueel. De rest
is een cursus geologie waar een link gelegd wordt met klimaat. Maak je niet
druk om klimaat, denk op lange termijn, en denk om de aarde, niet om de
mensheid. En als je je druk maakt, kies dan voor adaptatie, de rest is niet
belangrijk. Dat is wel erg deterministisch. Bovendien, een boodschap die
legitimeert om gewoon niets te doen. Zoals hij het treffend zegt in het slot
van zijn epiloog “wie zegt dat de aarde er aangaat, bedoelt niet de aarde maar
zichzelf, de mensheid. Een kleinzielig antropocentrisch wereldbeeld dat geen
recht doet aan het feit dat de mens voor de aarde, zoals Mark Twain het zegt,
"niets meer is dan het likje verfje op het topje van de Eiffeltoren”.
Hm. Maar, als al die mensen die bezorgd zijn om het klimaat, die bezorgdheid
uiten en samen willen bijdragen aan het temperen van de klimaatveranderingen,
als die mensen er niet meer zijn, wie gaat dan zijn boek lezen? De aarde?
De negentiende druk verscheen bij Atlas contact.
https://www.atlascontact.nl/boek/de-menselijke-maat-1/
