Wie ‘Bos’ zegt, zegt uiteraard bomen, wilde dieren, stilte, beslotenheid, voedsel, klimaat, rust, het worldwide schimmelnet, een overvloed aan paddenstoelen en zeker ook kabouters. Zondag begint de ‘Week van het bos’, inmiddels een klassieker in het Vlaamse milieumilieu. Bossen worden wereldwijd bedreigd en, niet vergeten, ‘onze baas is een eikel’. We moeten er met andere woorden zijn. Hieronder kan je grasduinen om bomen- en bosboeken te vinden over de keuze van de juiste tuinboom, het bos ‘t Ename of voedselbossen. Vele uitgevers leveren flinke inspanningen om milieuvriendelijker te werken, maar niet alle boeken op deze lijst zijn ook of uitsluitend als e-book verkrijgbaar.
Zondag
Ton Lemaire, Bomen en bossen, bondgenoten voor een leefbare
aarde
Het boek Bomen en bossen van Ton Lemaire leidt in gedachten
spontaan terug naar zijn boek uit 1970, Filosofie van het landschap, intussen
diverse malen herdrukt. In de inleiding schrijft hij dat het mogelijks zijn
laatste boek is en omschrijft hij het boek als ‘één lange ode aan boom en
geboomte’. Het boek bundelt een vijftigtal essays. Lemaire kuiert, kijkt,
denkt, overdenkt, zoekt, en schrijft. Het boek behandelt de relatie tussen de
mens en het bos doorheen de geschiedenis. Hij kent de wetenschappelijke
verhalen, maar beschouwt vooral de houding van de mens (bewustwording,
waardering) en apprecieert rust en schoonheid. Geen toeval dat hij ook aandacht
schenkt aan kunst.
Hij wandelt met je naar het Oude en Nieuwe Testament, langs
Zeus en Odysseus, staat stil bij mythologieën, beschrijft de invloed van
filosofen en Plato, Hegel, Jean-Paul Sartre en Gandhi, langs collega-schrijvers
zoals Thoreau en Gandhi. Hij staat stil
bij het animisme, wikt en weegt antropomorfisering en antropocentrisme, en ga
zo maar door. Ton is, kortom, een wandelende en schrijvende cultuurfilosoof met
een groot boshart.
https://www.amboanthos.nl/boek/bomen-en-bossen/
Maandag
Tristan Gooley, Hoe lees je een boom: ontrafel alle patronen
en aanwijzingen, van wortel tot kruin Een bekwaam vegetatiekundige beschrijft
de kenmerken van de bodem, terwijl hij aan hoge snelheid door een landschap raast. De planten
vertellen haar/hem immers alles. Tristan Gooley leest zijn omgeving en geeft
zijn kennis graag door. Hij leest de omgeving en gebruikt de informatie om zich
te oriënteren en te navigeren. Tristan Gooley is de oprichter van The Natural
Navigator, een school waar hij mensen leert navigeren met behulp van de natuur.
Hij gebruikte zijn kennis en ervaring om de Atlantische Oceaan over te steken
per vliegtuig en met een zeiljacht. Weer, water, bomen, alle geheimen
ontsluierd en in (tal van !) handige boeken verpakt, zoals bv. De natuur
als kompas. Hoe lees je een boom
verscheen in 2023, de Nederlandse vertaling in 2024.
Het sleutelwoord: ‘ontrafelen’. Kromgebogen bomen verklappen
meestal de vaakst voorkomende windrichting (met in de bast grotere gaten aan de
windzijde en rimpelig aan de andere kant), boomtakken groeien aan de zuidkant
horizontaler, U-vormige bladstelen kunnen meer gewicht torsen dan ronde
(vergelijk het met de vorm van stalen dwarsprofielen), éénzijdige zonnebrand
bij kerselaars verklapt waar het zuidwesten ligt, vogels verkiezen andere
takken om uit te rusten afhankelijk van de intensiteit van de wind, het aantal
en de vorm van de takken van een boom vertelt hoe comfortabel de groeiplaats
is, … Gooley, kijkt, denkt en vertelt. Eenvoudig en slim.
https://www.kosmosuitgevers.nl/boek/hoe-lees-je-een-boom/
dinsdag
Paul Smith, Bomen, van wortel tot blad
Paul Smith is de grote baas van de Botanic Gardens
Conservation International, het grootste plantenbeschermingsnetwerk ter wereld.
Aan het boek werkten ook conservatiespecialist Yvette Harvey-Brown (BGCI) en
gevierd auteur Robert Macfarlane mee. Het is een prachtig non-fictieboek met
een toetje, een onuitputtelijk engagement voor bomen. Het voldoet ruimschoots
aan alle criteria om een uitstekende kennisoverdracht mogelijk te maken. Veel
informatie, netjes geordend, afgewogen teksten, zakelijk geschreven maar
voortgestuwd met engagement, vele uitstekende foto’s, diagrammen, tabellen en
tientallen nauwgezette schetsen. De hele boom wordt feilloos gedissecteerd,
gaande van zaden, bladeren, bast en hout tot bloemen en vruchten. Je vindt
informatie over de unieke Millenium Seed Bank, de grootste zaadopslagplaats ter
wereld, ondergebracht in de Royal Botanic gardens in Kew, Londen. De auteurs
hebben even goed oog voor schoonheid, zoals die van de artificiële bomen in
Singapore in Gardens by The Bay, of van de groei van bonsaibomen, de kleurstoffen
in bomen en hun toepassingen en circulair ontwerpen.
De aanleiding voor het boek is de wetenschappelijke
vaststelling dat het leven van bomen vandaag meer dan ooit bedreigd wordt,
sinds ze zo’n 350 miljoen jaar geleden op aarde verschenen. Aan het eind wordt
de Global Tree Assessment voorgesteld, het grootste biodiversiteitsproject op
soortniveau dat ooit op poten werd gezet. Het doel is het uitsterven van de
60.000 boomsoorten die de aarde vandaag rijk is, te voorkomen.
https://www.terralannoo.nl/nl/bomen
woensdag
Anne Sverdrup–Thygeson, Bosrijk, hoe bomen, mensen en andere
soorten verbonden zijn
Tijdens de opleiding aan een unief is het niet altijd even
duidelijk, maar professoren zijn ook mensen. In de rubriek ‘schrijvende en
verhalende bosprofessoren’ vind je ongetwijfeld het boek Op zoek naar de
moederboom van Suzanne Simard, hoogleraar bosecologie Brits-Columbia, bekend
van de vele Ted Talks. We laten het links liggen en kiezen voor Bosrijk van
Anne Sverdrup-Thygeson, hoogleraar biologie, vijfde generatietelg uit een
stamboom van bosexperten. “Het boek gaat over de omgeving waarin het
linnaeusklokje groeit, het bos. Over herinnering en verwondering. Over tijd. Ik
werk al dertig jaar met het bos en het fascinerende leven daar”, schrijft ze.
Het boek speelt zich af in Noorwegen, een land dat per inwoner een paar duizend
bomen telt, vooral fijnspar, grove den en berk dan. Het heeft een persoonlijke
toets en is erg ontwapenend geschreven. Zoals het een professor betaamt heeft
ze haar verhaal mooi geordend en opgedeeld, elk deel telkens opgehangen aan één
boomsoort. Het boek verscheen in 2023, de Nederlandse vertaling in 2024.
Voor haar vele uitstekende inzichten gebruikt ze verhalen,
zoals die over de nomadische Sami’s die schorsbrood maken, en over bomen die de
biodiversiteit verhogen door te sterven. Wat het boek echt aantrekkelijk maakt,
is niet enkel hoe de auteur zichzelf in het bos nestelt, maar vooral haar
ongebreidelde fantasie. Om het cambium te duiden, het buitenste groeiweefsel van
een boom, gebruikt ze het beeld van een damesbeen, een strakke broek en
daartussen een panty. Ze praat over het amoureuze ochtendgekwetter van de vele
vogels, het groepsleven van de letterzetter-kever wordt een disco, ze praat
voortdurend over kriebelbeestjes, … Met haar onuitputtelijke voorraad beelden
neemt ze iedereen op sleeptouw. Vergelijk het gerust met die éne uitzonderlijke
juf die zo boeiend kan vertellen dat alle kleuters aan haar lippen hangen.
https://www.debezigebij.nl/boek/bosrijk/
donderdag
Dore van Duivenbode, Oerbos, de strijd om de Europese natuur
Auteur Dore dompelt zich onder in het bos en in de
‘bosmensenwereld’ en is onthutst over de verdeeldheid en de wijze waarop in
Europa bos verdwijnt. Ze trok naar de oostgrens van Europa, waar het Europese
bos bij uitstek zich bevindt: het bizonbos in Białowieża. Van daar trok verder,
naar de Karpaten. Ze ging naar de Bosschool in Polen, leert bomen zagen en
jonge boompjes insmeren tegen vraat, ze trekt op met mensen die alles op het
spel zetten om bossen te redden, ze onderzoekt de moord op een Roemeense
boswachter en ze stuit op corruptie en ‘bosmaffia’s’. Ze ontmoet
‘boomslachters’ en stuit op uitspraken als ‘ecologisten zijn ongelovige
mensen’. Ze onderzoekt als journalist met een flinke stapel bosliteratuur
achter de kiezen en is West-Europees, twee eigenschappen die lokaal snel
tegenstand uitlokken. Ze schrijft literair, waardoor het boek het etiket
‘literaire non-fictie’ krijgt. Ze concludeert dat natuurbescherming, economie
en politiek al eeuwenlang veel nauwer verweven zijn dan ze verwachtte.
De kracht van het boek is niet enkel de ontwapende
schrijfstijl, dikwijls vanuit de eerste persoon, maar vooral de openheid
waarmee verschillende standpunten onverbloemd naast elkaar worden geplaatst.
Wat doe je als je als uitgehongerde vegetariër enkel vlees voorgeschoteld
krijgt? “Mijn salade veroorzaakt een opmerking over de vegetarische
westerlingen die hen hier in de bergen bezoeken, op onderzoeksreis”. Wat doe je als je van natuur en bos houdt en
een lokale boswachter je zegt: “bossen laat je met de bijl groeien”? Ze plaatst
de bosbouw steeds in zijn historische context (gaande van oorlogen tot de
communistisch collectivisatie en economische dictatuur) en blijft stilstaan bij
wat anderen denken en schreven (bv. Spinoza, Rebecca Solnit en Eva Meijer).Haar
korte telefoongesprekken met haar geliefde in Nederland die het terras en de
terrasplanten koestert, scherpt diverse conflicterende standpunten aan. Best
pittig boek.
https://www.singeluitgeverijen.nl/de-geus/boek/oerbos/
vrijdag
Louis De Jaeger, Ontwerp je eigen voedselbos
In 2022 presenteerden we enkele boeken over voedselbossen.
Praten en schrijven over bossen, maar zwijgen over voedselbossen, is not done.
Even stilstaan bij het boek over voedselbossen van Louis De Jaeger dus. De
Jaeger is geen onbekende in deze rubriek. Eerder bespraken we zijn queeste, hoe
hij de wereld doorkruiste, praatte en veelvuldig vragen stelde. In 2023 zette
hij de boekenstap van ‘doodeter’ naar ‘oplosser’: ontwerp je eigen voedselbos.
“We laten ons als mens vaak beperken door … onszelf,” schrijft hij. Inhoudelijk
start het boek met de waarom-vraag en legt uit dat bezieling cruciaal is. Hij
heeft veel respect voor iedereen die het onderwerp in beeld bracht en brengt.
Wat volgt is een onvoorstelbaar systematisch opgebouwd boek, met aandacht voor
werkelijk alles: niet alleen de bosplanten, maar ook het organisatorische, het
administratieve en het financiële verhaal. In het boek staan tientallen
pagina’s met nauwkeurige schetsen, aangevuld met informatie over plantafstanden
en paden. Je leert hoe je een suntrap maakt, het bos onderhoudt en hoe je er
wisselteelt organiseert.
Het is een flink boek van bijna 400 pagina’s, waarin veruit
de meeste aandacht naar het ontwerpen gaat. Het heeft een strakke structuur, en
is dus makkelijk raadpleegbaar, bevat tientallen verwijzingen en ook een top
100 van voedselbosplanten, gaande van hazelaar via ginko tot mierikswortel en
olijfkruid. Je kan daarbij gratis een werkboek downloaden om te gebruiken bij
de aanleg van je eigen voedselbos. Nu en dan duikt een kwinkslag op. Planten in
een voedselbos hebben verschillende functies: onderdrukkers, mulchers,
accumulators, wegjagers, aantrekkers en fixers. Hoe onthoud je dat? Denk aan
een blaffende grootmoeder: OMAWAF. En dat in je eigen voedselbos!
https://noordboek.nl/boek/ontwerp-je-eigen-voedselbos/
zaterdag
Bernadette Wörndl, De smaak van het bos, verzamelen,
beleven, ontdekken, genieten
Hoe omschrijf je de geur van een bos na een fikse regenbui?
Doordringend? Overweldigend? Natuurlijk? Adembenemend? Bedwelmend? Het is
lastig om een ervaring die velen kennen en appreciëren juist te omschrijven.
Bossen hebben niet alleen een kenmerkende geur: ze bieden ook een overvloed aan
voedsel. De smaak van het bos is een kookboek met een uitgebreide
aperitiefsuggestie, namelijk een lange wandeling.
Zoals bij alle kookboeken vind je mooie foto’s van
uitgestalde gerechten. De nadruk ligt op de gerechten, geschikt volgens de vier
seizoenen. Naast de planten is er een klein toetje, een portret van een tiental
planten. Vele gerechten bevatten vooral bosplanten, zoals dennentoppensiroop,
bosbessenkoekjes met melk, brandnetel-ricotta-pizza, vlierbessencompote met
kwarknoedels en ga zo maar door. Maar, het weze helder, in een bos vind je ook
dieren. Ook wildzwijnburger, eendenconfit en reerugfilet staan op de menu.
Juist omdat het een écht kookboek is, vind je weinig informatie over het
verzamelen van het voedsel. Een beukenhout-zalmforel van het kampvuur klinkt
verlokkelijk, maar vereist vooraf veel geduld en geluk bij de visvangst, het
zagen van de juiste boom, het klieven en drogen van het hout en ga zo maar
door. Kortom, een mooi boskookboek met wandeling vooraf, waarbij je nu en dan
best een lokale supermarkt kiest.
https://noordboek.nl/boek/de-smaak-van-het-bos/
zondag
Simon Klingen, Twaalf boslessen: voor inzicht in bosbeheer
Bosboeken in overvloed, tijd voor de essentie. Simon Klingen
heeft een uitstekende reputatie bij bosbouwers, onder meer opgebouwd door de
vele opleidingen die hij al jaren geeft. Bij opleidingen hoort al snel een
uitgeschreven cursus. Klingen is niet enkel een adept van de slogan ‘denk
zelf’: ook hij is een doe-het-zelver, en verkiest een beheerd bos. De sleutel
tot het verhaal? Vooral kijken, maar niet enkel dat: beter is om al je
zintuigen te gebruiken, te denken en te handelen. “De essentie van bosbeheer is
kiezen en zagen. Kiezen omvat zowel het formuleren van de doelstellingen als
het kijk- en denkwerk in het bos”. Om inzicht te verwerven in het bos schreef
hij twaalf boslessen, opgedeeld in vier hoofdstukken, afsluitend met een
epiloog waarin hij naadloos overstapt van kunde naar kunst. Een bosbeheerder is
een vakman met liefde voor zijn ambacht, maar vooral voor het bos.
https://www.boslessen.nl/boek-boslessen/
Vind je dat een zondag een rustdag is en exclusief
voorbehouden is aan de adoratie voor het bos? Kies dan voor Boslof
van Dieter Coppen, één langgerekt verhaal over schoonheid en verwondering in
een nabijgelegen bos. Een recensie van dit boek vind je in onze kadokeslijst)
van eind vorig jaar.
Verschenen op de site van BBL op 1 oktober 2024
