Bovenaan het lijstje “moeilijk te beheersen
natuurelementen”, prijkt zonder twijfel ‘water’. Water dringt kelders en
motoren binnen, vormt zich tot sneeuwlawines en hagelbollen, maar onttrekt zich
even goed aan door droogte gebarsten bodems en woestijnen. Wij mensen wenden
ons tot waterdichtingen, trekken moerassen droog of leggen net kanalen aan,
maar toch moeten we telkens vaststellen dat water onverslaanbaar is. Een veel
zinniger idee: ga aan een waterloop zitten en geniet van een goed boek. Bij
voorkeur een over een rivier, uiteraard. Vier suggesties: een rivier en
identiteit, een rivier en strijd voor de natuur, een rivier en de rechten van
de natuur, en een rivier als verbinding tussen mensen.
Wim Peumans, De Maas, het verhaal van een rivier
In De Maas, het verhaal van een rivier maakt Wim Peumans het
testament op van zijn jeugd en schetst hij de contouren van zijn toekomst. Hij
groeide op in de nabijheid van de Maas, tot hij uitweek om te studeren. Hij
weerstond de lokroep van de rivier evenwel niet en keerde terug. Peumans deed
z’n huiswerk grondig: ongeveer alles wat over, op of in de Maas verscheen,
heeft hij knap geordend, geanalyseerd en neergeschreven. “Ik wil weten,”
schrijft hij. Wel, Wim weet.
Hij deelt met veel liefde stapels feiten rond. Stromen je
onder meer voorbij: kermissen (jongeren steken de paöl over),
schippersherbergen, houttransport (faix, voiture of giyée), oorlogen, schepen
(de walenmajol) en veerponten, grensgeschillen en talwegen, dialecten,
artistieke relaties, gietijzer, fossielen, biodiversiteit, traktaten,
zwerfvuil, art-Mosan, strangen, blaffers, thermoswagons, botteresses en nog
heel veel meer. De rode draad: de Maas is een plek van uitwisseling en
verbinding, niet van scheiding.
Aangenaam is dat hij er een laag aan toevoegt. Da’s ook
wederzijds: zonder zijn Maas, rest Peumans een geamputeerd leven. “Met mijn
hoofd boven het wateroppervlak verandert mijn perspectief op de wereld. Bevrijd
van de zwaartekracht sta ik niet meer ‘boven’ de rivier als een toeschouwer,
maar maak ik deel uit van de natuur. Ik voel het wezen van de rivier.”
https://www.standaarduitgeverij.be/product/de-maas-het-verhaal-van-een-rivier-9789022339619/
Toine Heijmans, Buitendijks
In de waterhuishoudkunde heb je hoge winterdijken en lage
zomerdijken. Tussen die dijken ligt een vlakte waarlangs overtollig water kan
afvloeien, ‘uiterwaarden’ genaamd. Buitendijks speelt zich af in dergelijke
uiterwaarden. Een jonge kerel, Willem de Waal, leeft er op zijn eentje in een
tent. “Het enige dat ik wil, is in de uiterwaarden zijn. Gewoon, de lange dagen
waarin alles hetzelfde blijft en toch vernieuwt, seizoen na seizoen. De
ongelooflijke rust van de eenzaamheid.” Hij waant er zich onzichtbaar en
onafhankelijk, maar geleidelijk wordt die indruk afgegraven en komt zijn
identiteit tot wankelen. Willems verhaal laveert tussen zalige naïviteit en
oprecht gevoeligheid. Voor hem mompelen de bomen en struiken, en huilen de
schietwilgen en populieren lauwe druppels op zijn hoofd.
Heijmans, de auteur, adoreert de natuur en is kritisch voor
menselijke interventies als natuurbouw en riviermanagement. Het slot is dan ook
ontnuchterend voor Willem en zijn omgeving. Hij strooit met maatschappelijke
bedenkingen over mensen, over historie
en verlies, en over de teloorgang van natuur. “Ooit kwam de rivier tot hier, en
nu ligt dat dijkje werkeloos in een ander landschap, als een drooggevallen
boot, als achtergelaten tijd. Ooit volgde het zwenkend de oude oevers van de
stroom die verder het land binnendrong, die deel uitmaakte van dat land, zoals
ze er nu buiten wordt gehouden.” En ‘wie’ is het sterkst aan het eind van het
verhaal? “Het enige wat mij overblijft is de verbeelding. Als de dijk breekt en
het land verdwijnt, is er niemand die zich bekommert om mijn eenzaamheid.”
https://uitgeverijpluim.nl/buitendijks
Robert Macfarlane, Leeft een rivier?
Hou je van taal én natuur? Allicht wel, als je deze rubriek
leest. Dan hou je waarschijnlijk ook van Robert Macfarlane, een gerenommeerde
natuurliefhebber met rijke taal. Zijn laatste boek gaat tegen de tendensen van
zijn eerder werk in: hij laat de feitelijke natuurboeken achter zich en zoekt
in de plaats daarvan engagement en spiritualiteit op. Als je een rivier wil
begrijpen, volstaat ratio namelijk niet. Deze zoektocht, een ervaring die hij
graag deelt, leidt hem naar Ecuador (Los Cedros), India (Chennai) en Canada (de
Mutehekau Shipu, ofte Magpie River). De bijdragen van de lokale bevolkingen,
verwikkeld in een intense strijd voor het vrijwaren van de rivier, maken het boek
tot een heus groepswerk. De oplossing lijkt eenvoudig: ken natuurrechten toe.
Haalbaar? Weinig is zo krachtig als een idee waarvoor de tijd rijp is.
MacFarlane praat over waterpoëzie en ‘watergeletterdheid’;
zijn boek blinkt uit in talloze fantastisch mooie beschrijvingen. Het is
bijtijds erg spannend: de auteur is een onverschrokken avonturier, wiens
lotgevallen voor weinigen weggelegd zouden zijn. Hij beleeft die in Canada,
maar niet getreurd: ook de waterloop bij jou om de hoek, biedt kansen voor
waterpret.
https://www.singeluitgeverijen.nl/athenaeum/boek/leeft-een-rivier/
Elif Shafak, Er stromen rivieren in de lucht
Rivieren slalommen genoegzaam dwars over administratieve
grenzen heen en verbinden mensen en plaatsen met elkaar. Elif Shafak voegt daar
in Er stromen rivieren in de lucht nog een element aan toe: de tijd. Drie
verhalen, op drie plaatsen (Londen, Turkije, Mesopotamië), tijdens drie
periodes (630 voor Christus, 1840, 2014-2018). Water verbindt dit alles.
Mesopotamië, met de twee legendarische rivieren, de Tigris en de Eufraat, boeit
haar duidelijk het meest. Volgens de overlevering sprak men er over geworteld
water (bomen), stromend water (rivieren), vliegend water (vogels), stijgend
water (bergen) en vechtend water (mensen, omdat ze eeuwig in oorlog zijn).
Shafaks ongebreidelde fantasie doet je soms denken aan onze
Toon Tellegen, die een nijlpaard op een touwladder liet klimmen om in de lucht te
gaan wonen. Ze is uitbundig tot poëtisch in haar beschrijvingen (“Als donker
satijn vouwt de Theems zichzelf in plooien, dromend van zijn vorige levens”),
vol sterke boodschappen over de rol en betekenis van water, maatschappelijke
problemen als de klimaat- en watercrisis, en de positie van de Jezidi’s, een
Koerdische minderheidsgroep. Hun onderdrukking en genocide onder de
Islamitische Staat blijft in 2025 helaas actueel. Het meest intrigerend is hoe
ze haar verhalen samenknoopt. Rivieren leest als een onregelmatig en fijnmazig
net dat met vele kleine knoopjes onvoorspelbaar aan elkaar geregen wordt. Waar
in het ene jaar schippers een kromme eik gadeslaan vanop het water, doet die
boom op een heel ander moment een personage struikelend tegen de grond gaan.
Zo, en met nog veel andere natuurlijke herkenningspuntjes, weeft Shafak een
knap boek dat bruist en kolkt als ... een rivier.
https://wereldbibliotheek.nl/producten/er-stromen-rivieren-de-lucht-9789046832073
Verschenen op de site van BBL op 3/09/2025, https://www.bondbeterleefmilieu.be/artikel/natte-nazomerboeken
