Helen Macdonald
”Tijd en ruimte worden er kneedbaar”. Een zin die Helen
MacDonald in de mond legt van een uitzonderlijk wetenschapper. Kan dat wel? Het
is een schijnaar eenvoudige zin die samenvat wat haar het meest boeit, namelijk
verwondering. Het boek opent met een beschrijving van de “Wunderkammer”, wat ze
ook een “rarenteitenkabinet” noemt. In de zestiende eeuw was het de gewoonte
om, of toch voor de exclusieve upperclass, een kamer te hebben waar je allerlei
verschillende spullen verzamelde die verwondering konden opwekken. De
topwetenschapper in kwestie zou een doosje met een beetje maanstof in de kast
gezet hebben. Laat verwondering nu net een eigenschap zijn die zo karakteristiek
is voor kinderen, en die de meesten geleidelijk toedekken of verliezen wanneer
ze ouder worden. Helen Macdonald kuiert en blijft verwonderd.
Schemervluchten bevat een dertigtal essays, ruim gespreid in
tijd en plaats. En zoals altijd zijn sommige essays zijn beter dan de andere,
soms in een ronduit vertederende taal, dan weer blijft een gedachte wat langer
hangen. Je reist door Engeland en de rest van de wereld. Haar verwondering
brengt haar in Chili bij maanonderzoekers, op de Empire State Building in New
York om de trekbewegingen van vele vogels te begrijpen (tussendoor verklaart ze
waarom vogeltrek ruis op radars kan veroorzaken). Ze is enthousiast over een
nestelende duif in haar hotelkamer, bekommert zich om zwaluwen, ze geniet van
kraanvogels, besluipt wielewalen en bewondert de spreidstand van
baardmannetjes. Schemervluchten is ook de titel van één essay, eentje over
gierzwaluwen. In het Engels spreekt men over “vesper flights”, verwijzend naar
het Latijnse woord “vespers”, dat ook voor het avondgebed wordt gebruikt.
“Vesper flights” heeft ze steeds een prachtige term gevonden, “van een
oneindige melancholie”. Haar beschrijvingen zijn zalig en gracieus, vogels die
omhoog waaieren, er stilletjes tussenuit knijpen en de verstilling opzoeken,
hoog boven de wolken zwevend.
Helen Macdonald ervaart haar omgeving (beeld, geluid, geur,
gevoel) en beschrijft dit uitmuntend. Ze start haar verhalen vanuit een detail
in het doodgewone leven. Daarna schakelt ze steeds, overdenkt ze, zet ze
stappen naar het landschap,de geschiedenis, de kunst, de cultuur, maar even
goed ook over de actuele politiek. Als ze op pad gaat met een
paddenstoelenkenner en ronduit vertelt over hun zoektocht erkent ze haar
beperkte kennis en schrijft ze “paddenstoelen dwingen ons stil te staan bij de
grenzen van ons inzicht”. Mooi toch.
Of haar wandeling langs de Theems: ze merkt zwanen, zet de
stap naar een schilderij, naar gildes, naar de Brexit, naar Nigel Farage, naar
het vangen en verorberen van zwanen tijdens de vorige eeuwen, naar een
roeiwedstrijd, naar de determinatiekenmerken van zwanen, naar China, het belang
van cultureel erfgoed, … Ze legt haar tekst mooi neer: “Ik koesterde de gedachte
dat een hoogdravend historisch en politiek discours best eens mag haperen, al
is het een klein beetje, ten overstaan van vakkundige interacties met
niet-menselijke dingen. Kleine dingen. Zwanen, rivieren, boten stromingen,
vastgeknoopte lussen gevlochten katoendraad.”
Ze legt een relatie tussen kerstversiering, pestvogels en
migranten, ze schrijft over het voederen van dassen en de al of niet
verantwoorde keuze om dieren te voederen, over het aankopen van nestkasten van
zwaluwen en het verlangen naar donzige veertjes als ze haar huis binnenstapt.
Ze legt een verband tussen vogelaars en spionnen, ze vergelijkt haar
migrainecrisis met de klimaatcrisis, …
Daarbij toont ze heel open haar emoties, zowel haar
betrokkenheid met de natuur als haar sociale bewogenheid. Ze is kritisch over
het gebrek aan emotie in onze omgang met natuur (het tellen van dieren, het
kijken vanuit vogelhutten), staat stil bij vogelopvangcentra en gekooide
kweekvogels op een vogelmarkt. Ze is openhartig, ze deelt niet enkel haar
hondenallergie maar ook dat ze in een bepaalde periode behoorlijk depressief
was en haar leven zat was. Ze staat stil bij vluchtelingen, bij
gemeenschapszin, bij gevangenissen, de te verwachten exponentiële groei van het
aantal klimaatvluchtelingen. Kortom: ze is nederig en sociaal bewogen.
Opmerkelijk, één dingetje ontbreekt heel bewust in haar teksten, ze hakt nooit
in op standpunten die ze niet deelt. Wat ze wel doet, is oprechte emoties
koesteren.
Deze tekst verscheen op de site van BBL op 27/12/2021.
