Het begin van alles
Een nieuwe geschiedenis van de mensheid
David Graeber en David Wengrow
Een opvallend boek. En een opvallende
titel. Wie wil nu de volledige geschiedenis van de mensheid vatten in één boek?
Mensen met ambitie: David Graeber en David Wengrow. En dus werd het een dik
boek, 655 pagina’s in de Nederlandse uitgave. Het boek is geschreven door twee
academici (een antropoloog en een archeoloog), heeft een hoog abstractieniveau
en telt maar liefst 70 pagina’s aan voetnoten. De uitgever van de
Nederlandstalige versie (Maven Publishing) verkoos om de literatuurlijst enkel
digitaal aan te bieden. Bovendien overleed één van beide auteurs, David
Graeber, net na het afronden van het boek. Hoewel het een recent boek is, wordt
het alom bejubeld in de internationale pers, en terecht. Niet toevallig prijkt
het bovenaan op vele verkooplijstjes. Regelmatig valt de term ‘cultboek’.
‘Buiten categorie’ is mooier, het valt op door de dikte, en net zoals op een
‘col buiten categorie’ krijg je, na een flinke inspanning, een onvergetelijke
beloning: de verzamelde en chaotisch aanvoelende beeldfragmenten vallen als
puzzelstukjes naadloos in elkaar en dat resulteert in een adembenemend
vergezicht.
“Voor de meeste mensen maakt dat weinig uit, want ze denken zelden na over de grote lijnen van de menselijke geschiedenis.” is de zin die het boek best vat. Vooral David Graeber kreeg tijdens zijn leven veelvuldig te horen dat hij een rabiaat dwarsdenker was. Hij was vooral briljant. Hij dacht na vóór hij instemde met de gedachten van anderen. De auteurs hameren erop dat je de juiste vragen moet stellen, prikkelen tot nadenken en hekelen dat sommigen te snel conclusies trekken. Ze wijzen simplificatie af, noemen een gebrek aan voorstellingsvermogen geen argument en vooral, ze willen steeds alle mogelijkheden open houden, leggen kruis- en dwarsverbanden (over het muurtje kijken helpt soms) en gaan behoedzaam om met synchroon verlopende gebeurtenissen. En dus worden nogal wat traditionele interpretaties van de hand gewezen. Het tweede dat erg opvalt in het boek is dat de auteurs kiezen voor sociale rechtvaardigheid als thema. Het gevolg is dat je een combinatie krijgt van ‘weloverdachte’ standpunten die toch normatief en emotioneel geformuleerd worden. Beide elementen samen leiden tot uitspraken zoals: “zulke beweringen zijn niet meer dan vooroordelen vermomd als feiten, of zelfs historische wetten”.
Het werd ons met de paplepel meegeven, landbouw leidde tot taakverdeling, mensen legden zich toe op arbeid, bidden of vechten, de maatschappij organiseerde zich beter, de welvaart steeg, en alles verbeterde voortdurend, het alom bekende vooruitgangsgeloof of vooruitgangsoptimisme. Rousseau zorgde als filosoof voor de onderbouwing van de gedachte, anderen vonden feiten die het beeld steunden of vorm gaven. Fout volgens Graeber en Wengrow. Yuval Noah Harari mag zijn huiswerk opnieuw maken. En de ongelijkheid dan tussen mensen, was die er van nature, aangeleerd of vorm gegeven door maatschappelijke organisatie en geografische verschillen? Ook hierover zijn ze helder, ze vinden het irrelevant en verwijzen zowel Jared Diamond (bio-geografische verschillen zijn de sleutel) als Hobbes (‘de mens is een wolf voor de medemens’) naar de prullenmand. Ze geven Pinker gelijk als hij schrijft dat Hobbes en Rousseau maar wat kletsten !
Wat doen ze dan wel? Ze zetten de West-Europese bril af om naar de geschiedenis te kijken. Ze wandelen over de hele wereldbol op verschillende tijdstippen en passeren bijvoorbeeld langs de Wendat, de Inuit, de Kwakiutl, de Yanomami en de Yurok en ze belanden in Göbelki Tepe, de obligate vruchtbare sikkel, het Shigirskoje-meer en Oekraïne. Ze schrijven over slavernij, privébezit, egalitarisme, landbouw, de initiatieriten van de Aranda, organisatie van groepen, gelijkheid, rechtspraak en zijn kritisch over het begrip ‘staat’. Rousseau gaat op de schop, de Jezuïeten worden in het verdomhoekje gezet en ga zo maar door. Op die manier ontstaat een ander, veel genuanceerder, wereldbeeld. De geschiedenis is dezelfde, het verhaal, het narratief, is anders. Om te voorkomen dat de lezer verdwaalt in de gigantische stapel informatie en de soms zeer breedvoerige gedachten, wordt de informatie goed gebundeld en de draad van het verhaal er mooi bovenop gelegd. De combinatie van treffende zinsneden en gedachten leidden ertoe dat het lezen niet enkel een potlood vereist om aantekeningen te maken, maar dat je best ook een potloodslijper bij de hand hebt.
Is het zinvol dit boek in je reiskoffer te ploffen? Het is terecht alom geprezen en maakt indruk op je reisomgeving. Maar, het lezen vraagt voortdurend aandacht, het is onvoorstelbaar dik en weegt meer dan 1 kilo. Twijfel je? Doe zoals Graeber en Wengrow: nadenken helpt.
https://www.mavenpublishing.nl/boeken/het-begin-van-alles
De tekst verscheen op de site van BBL
op 4 juli 2022.
https://www.bondbeterleefmilieu.be/artikel/6-inspirerende-boeken-voor-op-vakantie
