Drie boeken over de grond van de zaak
Landschapsspecialisten stellen graag dat het landschap zijn
eigen geschiedenis vertelt, althans als je het nauwgezet leest (zoals
bijvoorbeeld ‘Het landschap vertelt’). Drie boeken nodigen ons deze maand uit
om bescheiden naar de voeten te kijken. Onze aardse bodem verdient reflectie en
actie.
Tot de bodem - Maïka
De Keyzer
De huidige aandacht voor landbouw vanuit milieu en natuur is
niet nieuw. In 1988 redacteerde Luc Goeteyn vanuit BBL de publicatie ‘Landbouw
en milieu: naar een duurzame landbouw? Een basisdocument voor landbouwers en
milieuverenigingen’. Op dat ogenblik was ongeveer de helft van de actuele
BBL-medewerkers nog niet geboren. Drie jaar later trad het mestdecreet in
werking. Inmiddels heb je een telraam nodig om het aantal Mestactieplannen bij
te houden.
Historici kijken graag terug, sommigen ook vooruit. Maïka De
Keyzer, deel van denktank Minerva, is net zo. Ze stelde een boek samen over
landbouw, mondiaal de belangrijkste bodemgebruiker, waarin ze 27 experts een
deel van het verhaal laat brengen. De auteurs zijn stuk voor stuk mensen die
gepokt, gemazeld én belezen zijn door het landbouwleven. De meesten door hun
opleiding, anderen door hun werkplaats, veelal ‘het middenveld’.
Maïka De Keyzer legt zich toe op maatschappelijke
structuren, en dan belanden we snel bij het graag gebruikte begrip
‘systeemcrisis’. Boeren en natuur zijn de grote verliezers, technologie is
ontoereikend en deeloplossingen bestaan niet, stelt ze. Boeren verliezen onder
meer omdat het actuele systeem hun geen behoorlijk inkomen biedt. Ze zijn een
onderdrukte schakel in een lange voedselketting. Het is wat vergelijkbaar met
de energieketting, sommige schakels (jij en ik) moeten behoorlijk uitkijken hoe
we overleven, anderen gaan graag gebukt onder hun overwinsten. Intussen worden
vijf planetaire grenzen (onder meer stikstof en biodiversiteit) overschreden,
een proces waar de mondiale landbouw in belangrijke mate aan bijdraagt. Onze
gezondheid en ons voortbestaan verdienen beter.
In het boek legt Kurt Sannen onder meer uit wat het zo
verguisde ‘systeem Mansholt’ inhield, pleit Bavo Verwimp voor eerlijke handel,
beklemtoont Laurens De Meyer de noodzaak voor een geïntegreerd voedselbeleid,
legt Tessa Avermaete uit dat de Vlaamse landbouw alle troeven in handen heeft
om haar sterke economische positie te behouden, enz. Oplossen is niet zo
moeilijk, kies voor de planeet. In De Standaard is Maïka De Keyzer hierover
zéér helder: “Elk beleid is een keuze”. Als e-boek is het boek bovendien gratis
beschikbaar.
https://lup.be/products/181115
Leve de bodem! - Anne
Marie van Dam en Caroline de Vlaam
Naast landbouwers zijn ook tuiniers gepassioneerd door de
bodem. Composteren, leemgrond om de lokale zandbodem te verbeteren, zoeken naar
de perfecte vochtbalans, het unieke plaatsje in de zon of schaduw, de meest
geschikte zaden, … het stopt nooit.
Het KNNV helpt elke tuinier met dit boek. Het uitroepteken
in de titel vertelt alles: vooral de bodemkwaliteit maakt het verschil. Zoals
je van een goed boek mag verwachten: (veel) informatie, overzichtelijk,
praktisch, een persoonlijke toets en makkelijk raadpleegbaar. Je leert
composteren, bemesten en omgaan met de juiste zuurgraad. In de onderzoekswereld
grapt men soms dat drie maanden onderzoek makkelijk één uur bibliotheek kan
uitsparen. Met je tuinbodem is dat nog veel intenser, je hebt immers maar één
kans per jaar. Een goed boek kan je dus veel tijd besparen. Of nog, bij
volkstuinen, is er één belangrijke zekerheid: ‘Gluren bij de buren helpt’.
https://knnvuitgeverij.nl/artikel/leve-de-bodem.html
Veen, dras, moeras,
het onderschatte belang van veengebieden voor onze planeet - Annie Proulx
Gelukkig ebt het gebruik van het woord ‘waterziek’ uit, maar
jammer genoeg speelt ook de steile daling van de grondwaterstand en de
hoeveelheid waterrijke gronden hier een rol in. Omdat deze laatste meer
aandacht verdienen, schreef Annie Proulx een literair pleidooi.
‘Toen ik in de second grade (8 jaar) zat, greep ik elke kans
aan om in de schoolbibliotheek te gaan zitten lezen totdat ze me er wegsleepten
of het gehate schoolplein op duwden’, vertelt Proulx. Inmiddels heeft ze een
schitterende ‘staat van dienst’: niet iedereen heeft een Pulitzerprijs in de
kast. Als iemand met haar vaardigheden dan een pleidooi houdt om ‘water in de
broeken te houden’, dan kan je enkel juichen. Het boek werd door Uitgeverij De
Geus ondergebracht in ‘Publieke Ruimte, Reeks voor noodzakelijke ideeën’.
Proulx toont aan dat het een terechte keuze is.
Ze omschrijft haar werk als een bescheiden boek (ongeveer
250 pagina’s). Als niet-wetenschapper vertelt Proulx een verhaal over
draslanden, eerst in zijn algemeenheid, daarna in drie aparte hoofdstukken over
laagveen, hoogveen en broekland. Ze neemt je enthousiast mee in de literatuur
en in de geschiedenis van alle draslanden en fulmineert uitbundig over de
teloorgang. In het eerste voelt ze zich thuis als een vis in het water, het
tweede vereiste studiewerk. Ze is een aanhanger van het gedachtegoed van
Braudel, de Franse historicus die afstand nam van geschiedschrijving als een
opsomming van feiten, koningen en oorlogen. Belangrijker zijn de onderliggende
laag economische golfbewegingen en lange termijn trends. Passend, want ook
milieujurist Hendrik Schoukens omschrijft veen als de ecologische brug tussen
verleden en toekomst (De Standaard 16/2/2023). Zoek je cijfers en kaarten? Neem
dan het boek Verdwenen venen.
Proulx neemt de lezer op sleeptouw door natte gebieden en
oerblubber, vertelt over veengravers en draslandarcheologen, legt de betekenis
uit van tal van ‘natte woorden’ uit het draslandvocabularium, dompelt je onder
in een spreihoogveen, tropenveen of een slenkenveen, laat je kennis maken met
het veenhooibeestje en meereizen naar de Pantanal in Brazilië of naar de
Vasjoeganmoerassen in West-Siberië.
Opvallend aan het boek is de dualiteit. Ze combineert een
intens en hartstochtelijke aanklacht tegen de dramatische teloorgang van de
draslanden met een pleidooi voor het behoud. Prachtig geschreven, zoals je van
een topauteur kan verwachten. Ze laat je zo uitgebreid kennismaken met de vele
literatuur over draslanden en aarzelt niet om er persoonlijke herinneringen aan
toe te voegen. Tegelijkertijd beschrijft ze de feiten, sober, naakt, soms
onderkoeld, net zoals je van een wetenschapper kan verwachten. Noem je dit
gespleten, dichotoom en verscheurd, of net een aangename variatie?
Intellectueel is het alleszins een intrigerende switch en welkome afwisseling.
https://www.singeluitgeverijen.nl/de-geus/boek/veen-dras-moeras/
De tekst verscheen bij BBL op 3 maart 2023
https://www.bondbeterleefmilieu.be/artikel/drie-boeken-over-de-grond-van-de-zaak
