'Atlas': het is een woord dat context vereist. Er zijn verschillende atlassen. Iedereen heeft er minimum één, de zogenaamde 'C1', onze bovenste wervel. In Marokko draagt een gebergte deze mooie naam. Maar zonder twijfel wordt het woord meestal gebruikt om te verwijzen naar een boek met kaarten, liefst met kleuren en een legende, steeds met ruimtelijke informatie, regelmatig aangevuld met een tijdsdimensie. Die begrenzingen laten nog heel wat variaties toe: zo werken vandaag meer dan 3.000 wetenschappers aan een atlas van het menselijke lichaam, met een beschrijving per cel, goed voor wel 37.200 miljard items. Deze maand staan we stil bij twee atlassen: een traditionele, en een financiële.
Christian Grataloup, Van savanne tot stad
Als er één “kaartennaam” is waar je in Europa niet om heen
kan, dan is het die van Christian Grataloup. Op al zijn boeken lees je op de
achterflap dat hij geograaf is en inmiddels emeritus-hoogleraar aan de
Université Diderot in Parijs. Hij is een historisch geograaf. Hij heeft niet
enkel toegang tot een gigantische hoeveelheid informatie, hij leidt ook een
groep mensen die met de regelmaat van een klok een oerdegelijk boek maken. In
2023 verscheen bij Nieuw Amsterdam (inmiddels Park Uitgevers) de Atlas van de
aarde en de mens, in 2024 de Atlas van de wereldgeschiedenis en in 2025 Van
savanne tot stad. In september van dit jaar verschijnt, volgens de planning,
Atlas van het heelal en de sterren, een boek gemaakt samen met Pierre Léna.
Oei, zó veel keuze? We maken het je wat makkelijker. Als je graag overweldigd
wordt door historische kaarten, prachtig voorgesteld, mooie chronologisch, én
niet te veel tekst, kies dan voor Atlas van de wereldgeschiedenis. Lees je
liever een verhaal, kies dan voor Van savanne tot stad.
“De wereldgeschiedenis heeft een geografie. Deze geografie
heeft een geschiedenis,” zo vat hij zijn boek samen. Hij schrijft over een
“geweven web van netwerken,” samenlevingen, buren, landen, vertalers en
tussenschakelaars, en combineert dat web met zijn geografische dimensie. Het
boek is een overweldiging van feiten. Thema’s om van te proeven? Migratie,
Würm-glaciaal, genetische mutaties, populaties, domesticatie, sedentaire leven,
zeespiegelstijging, dateringsmethoden, islamisering, herbebossing van Amerika,
de massale sterfte van Amerika na het ongevraagde contact met Europeanen, de
illusie van klimaatdeterminisme, de verspreiding van de mondiale rijstbouw, de
jacht op de edelmetalen, de verspreiding van de fossiele brandstoffen, maar ook
islamisering en de verspreiding van het boeddhisme en het confucianisme en
globaliseringsprocessen. En heel veel andere zaken. Voeg daar nog een
duizelingwekkend aantal plaatsnamen en tijdstippen aan toe en je kan beginnen.
Het is een ronduit stevig boek, 461 pagina‘s, vooral tekst,
aangevuld met een honderdtal zwart-witkaarten en 64 kaarten in kleur, dikwijls
met behoorlijk uitgebreide bijschriften. Omwille van de leesbaarheid verkoos
hij om noten en biografie achterwege te laten. Het is een boek van een
wetenschapper: je vindt dus een gigantische stapel feiten. De meerwaarde?
Grataloup kijkt telkens naar de context, hij legt verbanden, hij brengt kennis,
die voortdurend wordt geactualiseerd op basis van nieuwe vondsten en
wetenschappelijke ontwikkelingen, uit een lange periode samen en giet dit in
een genuanceerd verhaal. Leuk is dat hij nu en dan graag speculeert, hij noemt
het zijn “what-if”-uitstapjes, zoals bijvoorbeeld eentje met als titel “Wat als
de lama een koe was geweest?” Uiteraard meldt hij dit uitdrukkelijk als hij de
wetenschappelijke zekerheden achter zich laat. Nu en dan geeft hij een
duidelijke mening. “Als er ergens een verkeerde afslag is genomen, dan was het
zonder meer de keuze eind achttiende eeuw om massaal kolen te gaan verbruiken.”
Dit boek is een intellectueel testament om in te verdrinken.
Dariusz Wójcik, Atlas van de financiële wereld
Dariusz Wójcik kwam vanuit Polen in Oxford aan en verdiepte
zich in de financiële wereld, heeft een passie voor financiën en cartografie en
is “financieel geograaf.” Tijdens zijn opleiding aan de School of Geography and
the Environment van de Universiteit van Oxford zocht hij al medestanders voor
een atlas van de financiële wereld. In 2016 kreeg hij een Europese subsidie te
pakken, bouwde aan een netwerk van onderzoekers in diverse disciplines en
schakelde later 200 studenten in voor het verzamelen, coderen en analyseren van
data en literatuuronderzoek. Het resultaat? Een uniek boek dat patronen in de
financiële wereld in beeld brengt, met veel aandacht voor plaats, maar ook
tijd. De atlas zit boordevol mooie, kleurrijke beelden waar je niet op
uitgekeken geraakt. De financiering van de infrastructuur is een mondiaal spel.
Hoe lopen de mondiale geldstromen? Hoe zijn de
pensioenactiva mondiaal verdeeld? Welk Europees land is het rijkst? Zonder
twijfel Noorwegen, alle andere Europese landen verbleken in vergelijken met het
Noorse “Statens pensjonfonds” (allen daarheen?). Mondiaal staat het op nummer
drie, na China en de Verenigde Arabische Emiraten. Het is niet enkel een
verhaal van data, maar ook van invalshoek. Van hoe je naar de werkelijkheid
kijkt. Een kaart van de VS met de kredietwaardigheid van consumenten vertelt
ook iets over segregatie, schulden en slavernij. De drang naar snelheid in de
financiële sector vertaalt zich in een kaart met een verbinding tussen Chicago
en New York, met een pittig detail, de bouw van een toren van 137 meter hoog om
sneller Kelleys Island te kunnen oversteken. Ben je op zoek naar een echt duur
pand in Londen? Een kaart helpt je kiezen. Eén van de leukste stukjes kreeg de
titel “Hoe beroof je een bank.” Een intrigerend boek.
https://noordboek.nl/boek/atlas-van-de-financiele-wereld/
Verschenen op de site van BBL op 25 april 2025
https://www.bondbeterleefmilieu.be/artikel/verandering-kaart-gebracht-twee-atlassen
