Een leven op onze planeet, David Attenborough
“Om ons bestaan te kunnen voortzetten, is meer nodig dan
intelligentie. We hebben wijsheid nodig.”
David Attenborough is al lang niet meer een
gewone man, nee, we noemen hem “Sir” en maken een diepe kniebuiging. Inmiddels
94. Tientallen malen de wereld rond, op vele plaatsen geweest waar we enkel
kunnen van dromen, fantastische documentaires gemaakt. David Attenborough heeft
van “een leven op onze planeet” zijn getuigenis, een “intellectueel testament”
gemaakt. Hij kijkt terug op zijn leven, wat hij zag en ziet, en verbindt. Hij
is nog steeds erg gedreven, wijs en bekommerd. Naast de documentaire is er ook
een boek. Zoals steeds geeft de minzame man zijn boodschap helder en éénduidig.
“Het verlies aan biodiversiteit is duizelingwekkend”, een beknopte samenvatting
van de andere honderden boeken in je boekenkast. Het gaat niet om het redden
van de planeet, we moeten onszelf redden.
Waarom schrijft iemand als David Attenborough, niet enkel
een wereldberoemd documentairemaker maar ook een wetenschapper, een getuigenis?
Waarom verlaat hij het pad van de feiten en legt hij een getuigenis neer? Hij
geeft zelf het antwoord: “Ik zou willen dat ik deze strijd niet hoefde te
leveren, omdat ik zou willen dat hij niet nodig was. Maar ik heb in mijn leven
ongelooflijk veel geluk gehad en ik zou me schuldig voelen als ik de problemen
wel onder ogen zou zien, maar ze vervolgens zou negeren.”
Het boek bestaat uit drie delen, aangevuld met een inleiding
en een slot. In deel 1 kijkt hij terug op zijn leven, deel 2 bevat wat ons te
wachten staat en deel 3 bevat een toekomstvisie. In deel 1 beschrijft hij tien
periodes uit zijn leven, gaande van 1937 tot 2020. De periodes starten telkens
bij een nieuwe fase in zijn leven. Op elk tijdstip vermeldt hij de grootte van
de wereldbevolking, de hoeveelheid koolstof in ppm en het percentage wilde
natuur. Je leest over zijn fascinatie voor de natuur, zijn carrière bij de BBC,
zijn interesse in antropologie, zijn expedities, … Hij vertelt ook over zijn
hoe ecologische inzichten vorm kregen. In het verhaal over de Serengeti,
periode 1960, bij voorbeeld toont hij aan dat de ecosystemen weliswaar nauw
verweven, maar niet noodzakelijkerwijs robuust zijn. In 1971 zette hij een
expeditie op naar Nieuw-Guinea. Na lange, fysiek slopende, omzwervingen
ontmoetten ze kort een groep mensen waarvan westerlingen het bestaan nog niet
kenden. Ze “vingen een glimp op van de manier waarop alle mensen ooit hebben
geleefd, in kleine groepen die al wat ze nodig hadden aantroffen in de natuur
om hen heen. De hulpbronnen waarvan ze afhankelijk waren, hernieuwden zichzelf.
Ze produceerden weinig of geen afval. Ze leefden duurzaam, in evenwicht met hun
omgeving op zo’n manier dat het voor altijd zo zou kunnen doorgaan”. Daarna ging
het snel, “Life on earth””, “The blue planet”, en “Frozen planet”. Hij vertelt
over het verdwijnen van de koraalriffen, overbevissing, het instorten van
ecosystemen, …
Deel 2 bevat toekomstscenario’s. Ook in dit deel vertrekt
hij vanuit wetenschappelijke kennis. Hij beschouwt zijn leven als een
ooggetuigenverslag van de versnelling, bij voorbeeld waterverbruik, de
verzuring van de oceaan, de hoeveelheid kooldioxide … alle hebben ze de vorm
van een hockeystick. Daarna volgt een korte, krachtige en pittige beschrijving
van wat ons te wachten staat als er niet ingegrepen wordt, beschreven per
decade en met vermelding van de regio. Een hoofdstuk dat je liever niet leest. Het
deel is een kantelpunt in het boek, een kanteling van probleem naar oplossing..
Om een beeld te bieden van de mondiale knelpunten valt hij, uiteraard, terug op het bekende planetairegrenzenmodel van Johan Rockström en zijn
collega’s. Voor de oplossing kijkt hij naar het donutmodel van Kate Raworth.
Het is geen toeval dat de stabiliteit van de planeet wankelt, precies op het
moment dat haar biodiversiteit is afgenomen. Om de stabiliteit van de planeet
te herstellen, moeten we dus de biodiversiteit herstellen. De oplossing is eenvoudig, herstel de biodiversiteit, en gebruik de
natuur als wegwijzer. “Rewilding “
is een deel van de oplossing. Hoe we dat best doen, vertelt hij in deel
3. De natuur ruimte geven, eerst de mariene natuur, later ook op land. Hij
vertelt ook over het knelpunt “groei”, en vooral groeibehoefte, over de
omschakeling naar schone energie, over het omgaan met de bevolkingspiek en over
een meer evenwichtigere vorm van leven.
Wat het meest indruk op hem maakte in zijn leven, was een
gebeurtenis in 1968. Hij beschrijft zeer gedetailleerd zijn ervaringen vier
dagen voor kerstmis in 1968. Hij was in de internationale controlekamer van het
BBC-televisiecentrum en ervaarde de beelden die vanuit de Apollo 8 naar de
aarde werden gezonden. Hij kreeg het eerste beeld te zien dat de hele mensheid
bevatt, het belangrijkste inzicht uit onze tijd, dat onze planeet klein,
eenzaam en kwetsbaar is, een volledig gesloten systeem. Verder in het boek
gebruikt hij dit beeld en vergelijkt het met gesloten systemen zoals een bacteriële
kweek in een petrischaal. Ook dat evolueert volgens het patroon van een hockeystick.
Na de logaritmische stijging volgt een kort kantelpunt. Als documentairemaker
kent hij als geen ander de kracht van een beeld. Het beeld dat hij in het boek
gebruikt, is de ramp van Tsjernobyl. Dit beeld balt een desastreuse
vernietiging van de planeetbewoners samen. Ook tijdens de ramp in Tsjernobyl
werd een kantelpunt overschreden en volgden een reeks onvoorspelbare, niet meer
controleerbare, onomkeerbare, dramatische gebeurtenissen. Ook aan het eind, in
zijn conclusie, komt hij hier op terug. Hij beschrijft hoe stilaan de natuur
Tsjernobyl terug inpalmt. “Hoe ernstig onze fouten ook zijn, de natuur lijkt ze
ongedaan te kunnen maken, mits ze de kans krijgt”.
Het project, een boek en een documentaire, nam jaren in beslag. Het
boek 256 pagina’s. Het bevat een beperkt aantal beelden. Achteraan vind je een
verklarende woordenlijst, een dankwoord, de beeldverantwoording en de noten. Hij
werkte samen met tientallen collega’s. Het project werd opgezet en uitgewerkt
samen met het Wereld Natuur Fonds (WWF). Daarom doneert de uitgever ook 1 euro
per boek aan het WWF. En wat steeds ook opvalt, achter dat
gezicht, de aangename stem, de heldere taal en de éénduidige boodschap zit een
onvoorstelbaar efficiënte en effectieve machine. Je kan de documentaire ook op netflix
bekijken en David Attenborough op instagram volgen.
